Theo số liệu của Hảওi quan Việt Nam, XK các sản phẩm cá tra khô và đông lạnh khác mã HS 03 sang các thị trường đạt 110 triệu USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, tháng 3 ghi nhận là tháng XK các sản phẩm này đạt cao nhất, với 32 triệu USD.

Trung Quốc & HK là điểm đến lớn nhất của các sản phẩm mã HS03 này. Bốn tháng đầu năm nay, XK cá tra khô và các sản phẩm đông lạnh khác mã HS03 sang Trung Quốc & HK đạt 60 triệu USD, giảm 1% so với cùng kỳ năm 2024, chiếm 54% trong tổng giá trị Việt Nam XK sản phẩm này ra thế giới. Sau Trung Quốc & HK, Colombia, Iraq, Ảrập Xêut và Thái Lan lần lượt là các thị trường NK nhiều nhất cá tra khô và các sản phẩm cá đông lạnh khác. Giá trị XK các sản phẩm này trong 4 tháng đầu năm nay sang Colombia đạt 8 triệu, giảm 23%, chiếm 7% tỷ trọng; sang Iraq đạt 6 triệu USD, tăng 192%, chiếm 6%; sang Ảrập Xêut đạt 4 triệu USD, tăng 127%, chiếm 4% và Thái Lan đạt 3 triệu USD, tăng 31%, chiếm 3% tỷ trọng trọng tổng giá trị Việt Nam XK các sản phẩm này ra thế giới. Đáng nói, trong khi Trung Quốc và Thái Lan là 2 quốc gia NK chủ yếu là sản phẩm cá tra phile đông lạnh (mã HS 0304) – vốn là mặt hàng chủ lực lâu năm của Việt Nam – thì ba nước còn lại là Colombia, Iraq và Ảrập Xêut lại tiêu thụ mạnh nhóm sản phẩm khác như cá tra đông lạnh nguyên con, cắt khúc, cá tra khô hoặc phơi/sấy khô. Điều này phản ánh sự khác biệt về khẩu vị tiêu dùng, cơ cấu kênh phân phối và mục đích sử dụng giữa các khu vực.

Trung Quốc và Thái Lan: Sự ưu ái dành cho phile cá tra

Không bất ngờ khi Trung Quốc vẫn giữ vai trò thị trường lớn nhất NK cá tra Việt Nam, trong đó phần lớn là phile cá tra đông lạnh. Lý do đến từ thị hiếu tiêu dùng và hệ thống phân phối thực phẩm sẵn có: người tiêu dùng Trung Quốc, đặc biệt ở các thành phố lớn, ưa chuộng sản phẩm đã sơ chế, tiện lợi, có thể sử dụng ngay cho các món lẩu, chiên, nướng hoặc hấp. Bên cạnh đó, phile cá tra được xem là lựa chọn thay thế lý tưởng cho cá tuyết, cá hồi hoặc cá biển trong bối cảnh nguồn cá đại dương ngày càng khan hiếm và giá cao. Tương tự, Thái Lan – với ngành công nghiệp chế biến thủy sản rất phát triển – NK chủ yếu cá tra phile đông lạnh để phục vụ chế biến sâu hoặc đóng gói bán lẻ trong siêu thị. Thái Lan cũng là một trong những nước tái XK các sản phẩm cá sau khi chế biến. Do vậy, sự hiện diện của cá tra phile trong chuỗi giá trị XK – nội địa – tái XK là rất rõ rệt.

Colombia, Iraq, Ảrập Xêut: Thị trường ngách tiêu thụ cá tra cắt khúc và khô

Trái ngược với Trung Quốc và Thái Lan, ba thị trường còn lại tiêu thụ chủ yếu các sản phẩm cá tra thuộc mã HS 03 nhưng không phải là phile. Các thị trường này NK nhiều cá tra đông lạnh nguyên con, cá cắt khúc và cá tra khô, cho thấy một lối đi riêng trong cách tiếp cận thị trường.

Colombia – thị trường Nam Mỹ đầy tiềm năng với sở thích đặc thù

Colombia là một thị trường mới nổi trong nhóm nước Mỹ Latinh, có đặc điểm tiêu dùng cá thịt trắng tươi hoặc đông lạnh nguyên con và cắt khúc, thay vì phile. Người dân Colombia chuộng món cá nướng hoặc hầm nguyên miếng, thường chế biến ngay tại nhà hoặc tại các nhà hàng địa phương truyền thống. Điều này khiến các loại cá nguyên con hoặc cá cắt khúc có lợi thế rõ rệt về giá cả và phù hợp với thói quen nấu ăn bản địa. Ngoài ra, việc NK cá tra phile tại Colombia còn hạn chế do thị trường này có rào cản kỹ thuật riêng đối với sản phẩm sơ chế, bao gồm tiêu chuẩn về dư lượng hóa chất, độ ẩm, và tỷ lệ nước trong phile. Trong khi đó, sản phẩm cá đông lạnh nguyên con hoặc cắt khúc dễ kiểm soát hơn và đáp ứng nhu cầu giá rẻ – một yếu tố quan trọng với tầng lớp tiêu dùng trung lưu và thấp của quốc gia này.

Iraq – thị trường tiêu thụ cá thịt trắng đông lạnh cắt khúc quy mô lớn

Tại Iraq, cá tra được tiêu thụ rộng rãi thông qua các chuỗi phân phối thực phẩm lớn tại khu vực Trung Đông. Người tiêu dùng Iraq quen thuộc với việc mua cá đông lạnh nguyên con, cắt khúc để nấu các món như súp, chiên hoặc nướng. Món “Masgouf” – một kiểu cá nướng truyền thống rất nổi tiếng của Iraq – thường dùng cá sông nguyên con hoặc cá cắt khúc dày. Cá tra, với đặc điểm ít xương, thịt trắng, mềm, giá rẻ, đã dần thay thế cá sông bản địa đang ngày càng khan hiếm và đắt đỏ. Ngoài ra, cơ sở hạ tầng chế biến thực phẩm tại Iraq chưa phát triển cao, do đó nhu cầu NK phile – vốn đòi hỏi điều kiện bảo quản lạnh sâu, dây chuyền logistics tinh vi – chưa phổ biến. Cá đông lạnh cắt khúc lại phù hợp với điều kiện bảo quản thông thường hơn, dễ trữ và vận chuyển.

Ảrập Xêut – nhu cầu tôn giáo và xu hướng protein giá phải chăng

Trong khu vực Trung Đông, Ả Rập Xê Út nổi lên như một khách hàng ổn định của cá tra Việt Nam. Tuy nhiên, nước này không NK nhiều phile cá tra mà chủ yếu tiêu thụ cá đông lạnh nguyên con, cắt khúc và đặc biệt là cá tra khô – loại sản phẩm được ưa chuộng cho mùa Ramanda hoặc dùng trong các bữa ăn truyền thống. Trong các gia đình Hồi giáo, việc thấy rõ nguồn gốc cá, kích cỡ, và hình thức vật lý là yếu tố giúp tạo niềm tin về sự “thuần khiết” của thực phẩm. Do vậy, sản phẩm cá nguyên con, cắt khúc hay cá tra khô có thể dễ dàng được chấp nhận và sử dụng trong bữa ăn gia đình, nhà hàng truyền thống và các bữa tiệc tôn giáo. Không chỉ vậy, Ả Rập Xê Út còn là một quốc gia có lượng lao động nhập cư rất lớn, với nhu cầu cao đối với các sản phẩm protein giá rẻ. Cá tra khô hoặc đông lạnh là lựa chọn hợp lý để cung ứng cho các bếp ăn tập thể, doanh trại hoặc khu công nghiệp.

Sự tương đồng trong thị hiếu người tiêu dùng cá tra ở Colombia, Iraq, Ảrập Xêut

Có thể nhận thấy một số điểm tương đồng của người tiêu dùng tại Colombia, Iraq và Ảrập Xêut trong việc đưa ra quyết định mua cá tra là: Giá cả phải chăng: Các sản phẩm cá tra đông lạnh nguyên con, cắt khúc hoặc cá tra khô đều có giá rẻ hơn so với phile, giúp mở rộng đối tượng người tiêu dùng, đặc biệt ở các quốc gia thu nhập trung bình – thấp. Thói quen ẩm thực bản địa: Các món ăn truyền thống tại đây đều yêu cầu cá nguyên khối, có thể chế biến linh hoạt hơn so với phile vốn chỉ phù hợp với món chiên, nướng hoặc lẩu. Tôn giáo và tập quán tiêu dùng: Tại các nước Hồi giáo như Iraq hay Ảrập Xêut, sản phẩm có hình thức nguyên bản, ít can thiệp chế biến công nghiệp thường được đánh giá cao hơn về “tính Halal”. Việc Colombia, Iraq, Ảrập Xêut nổi lên như những khách hàng lớn của cá tra mã 03 cho thấy tiềm năng lớn của phân khúc sản phẩm ngoài phile. Các DN có thể xem đây là cơ hội để đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc nhiều vào nhóm sản phẩm phile truyền thống, vốn chịu nhiều cạnh tranh từ các quốc gia nuôi cá da trơn khác như Ấn Độ, Bangladesh. Tuy nhiên, để tận dụng tốt cơ hội, các DN cũng nên chú trọng khâu đóng gói, bảo quản và chuẩn hóa quy cách sản phẩm cá tra nguyên con, cắt khúc hoặc cá khô sao cho phù hợp hơn với tập quán tiêu dùng của từng khu vực. Đồng thời, việc mở rộng kênh bán hàng tại các chợ truyền thống, nhà hàng phổ thông hoặc kênh bán lẻ online cũng là hướng đi đáng cân nhắc, đặc biệt với thị trường Trung Đông và Mỹ Latinh.